Τετάρτη 28 Οκτωβρίου 2009

Κυριακή 11 Οκτωβρίου 2009

Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για το όνομα "Σαρακατσάνος"


Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στο τελευταίο φύλλο της εφημερίδας ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΑ ΧΑΙΡΕΤΗΜΑΤΑ. Συντάκτης του άρθρου είναι ο Παύλος Κατρής πρώην πρόεδρος της Αδελφότητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου.


Πολλοί συγγραφείς σχετικών με τους Σαρακα­τσάνους βιβλίων καθώς και συντάκτες σχετι­κών άρθρων, ασχολήθηκαν κατά καιρούς για το πότε εμφανίζεται για πρώτη φορά σε γρα­πτό κείμενο, βιβλίο ή έγγραφο, η λέξη «Σαρακα­τσάνος». Το θέμα απασχόλησε τους μελετητές για­τί πίστευαν ότι η ανεύρεση θα βοηθούσε στο να δοθεί απάντηση στα ερωτήματα που τους απασχόλησαν και δεν έχουν δοθεί μέχρι τώρα απαντήσεις καθολικά αποδεκτές. Τα ερωτήματα αυτά είναι το θέμα της καταγωγής των Σαρακα­τσάνων, της έναρξης της νομαδική ς ζωής των και της ετυμολογίας της λέξης «σαρακατσάνος» καθώς επίσης το πώς αποκαλούσαν τους Σαρακατσάνους πριν την καθιέρωση του ονόματος που αυτοί έχουν τώρα.

Η πρώτη χρονολογικά πηγή που αναφέρεται σα­φώς στους Σαρακατσάνους χωρίς όμως να τους κα­τονομάζει είναι ο Γάλλος Claude Fauriel στη Συλλο­γή τραγουδιών που εξέδωσε το 1824. Στο έργο αυ­τό και στα τραγούδια που αναφέρονται στον Κατσα­ντώνη παραθέτει ορισμένα στοιχεία για τους νομά­δες σκηνίτες, όπως τους αποκαλεί.

Το πρώτο, από τα μέχρι στιγμής γνωστά βιβλία, που αναφέρει τη λέξη «Σαρακατσάνος» είναι η «Χρονογραφία της Ηπείρου» του Παναγιώτη Αρα­βαντινού η οποία εκδόθηκε το 1856. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι ο Γάλλος Eugene Yemeniz πε­ριηγήθηκε στην Ελλάδα το 1852, εξέδωσε όμως το βιβλίο του «Scenes et recits des guerres de Ι' Independence, Grece moderne» το 1869 και στο οποίο περιέχει τη βιογραφία του Κατσαντώνη και μέσα σε αυτήν τη λέξη «Σαρακατσάνοι».

Υπάρχουν επίσης ορισμένα έγγραφα, πριν από την έκδοση της «Χρονογραφίας» που περιέχουν τη λέξη «Σαρακατσάνος». Ένα από αυτά δημοσι­εύθηκε στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας «Σαρακατσάνικα Χαιρετήματα» και το οποίο είναι μαρτυρικό κατοίκων του Κουκουλίου Ζαγορίου του 1851 οι οποίοι ψάχνοντας για τα σύνορα του βοσκότοπου του χωριού απευθύνθηκαν στο Χρι­στόδουλο Τσουμάνη τον οποίο αναφέρουν ως Σαρακατσάνο. Το έγγραφο αυτό περιέχεται στο 2ο τόμο του έργου της Αγγελικής Χατζημιχάλη.

Παλαιότερο από αυτό (28/5/1849) είναι η απο­λογία προς τον υπομοίραρχο Ανδρίκο Κάππα, του ληστή Τριαντάφυλλου Καρατζόπουλου ο οποίος συμμετείχε σε ληστρική ομάδα Όταν ρωτήθηκε ο ληστής να κατονομάσει τους συντρόφους του, με­ταξύ αυτών αναφέρει και τον Στέριο Μάλιαρο, Σα­ρακατζάνο. Η απολογία αυτή, η οποία δημοσιεύ­θηκε για πρώτη φορά από τον Ι. Κολιόπουλο, εθε­ωρείτο για πολλά χρόνια ως το παλαιότερο έγ­γραφο που αναφέρει τη λέξη Σαρακατζάνος. Υπάρχουν μετά από αυτήν αρκετές καταθέσεις από τη δεκαετία 1850-60 στο «αρχείο Βακάλο­γλου» που αναφέρουν τη λέξη.

Στο δεύτερο επιστημονικό συνέδριο των Σαρα­κατσαναίων στη Θεσσαλονίκη σε εισήγησή του ο Χρήστος Ράπτης ανέφερε ότι έχει αντίγραφο εγ­γράφου του 1838 που αναφέρει τη λέξη «σαρακα­τσάνος». Επειδή όμως οι εισηγήσεις του Συνεδρί­ου αυτού δυστυχώς δεν δημοσιεύθηκαν ακόμα, το έγγραφο αυτό δεν έχει μέχρι τώρα δει το φως της δημοσιότητας.

Στα «Σαρακατσάνικα Χαιρετήματα» ασχολούμα­στε εδώ και αρκετό καιρό με τη σύνταξη των γε­νεαλογικών δένδρων των Σαρακατσάνων της Ηπεί­ρου. Στα περισσότερα από αυτά υπάρχει παράδοση ότι κατάγονται από την Αιτωλοακαρνανία και ότι ήρθαν στην Ήπειρο την περίοδο 1800-1850. Ψά­χνοντας για πηγές που θα τεκμηριώνουν την πα­ρουσία των Σαρακατσάνων στην Αιτωλοακαρνανία συνάντησα έγγραφα, δημοσιευμένα και μη, τα οποία κάνουν λόγο για εποικισμό νομάδων Σαρακατσάνων καθώς και νομάδων Καραγκούνηδων από το 1835 σε νεοσύστατα χωριά της περιοχής.

Από την Αιτωλοακαρνανία πηγαίνουμε στη Φθιώ­τιδα η οποία είχε προσαρτηθεί στην ελεύθερη τό­τε Ελλάδα όπου έχουμε επίσης εποικισμό Σαρακα­τσάνων με Βασιλικά Διατάγματα τα οποία όμως δεν δημοσιεύθηκαν. Γύρω από τον εποικισμό των Σαρακατσάνων στη Φθιώτιδα υπάρχουν στα αρ­χεία του Υπουργείου Εσωτερικών αρκετά έγγραφα και επιστολές, από το 1834-1835 τα οποία σαφώς αναφέρουν τη λέξη Σαρακατσάνος. Αντίγραφα από τα έγγραφα αυτά, παρουσιάζονται σήμερα για πρώτη φορά στα «Σαρακατσάνικα Χαιρετή­ματα». Σημειώνεται ότι πολλά από τα έγγραφα εί­ναι γραμμένα στα Γαλλικά καθότι είμαστε στην εποχή της Αντιβασιλείας και έπρεπε να ενημερω­θούν οι εγγυήτριες δυνάμεις της Βασιλείας του Όθωνα.

Σταδιακά θα παρουσιασθούν όλα αυτά τα έγ­γραφα τα οποία αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα για τους Σαρακατσάνους. Πέρα από τη λέξη «Σα­ρακατσάνος» που όπως αναφέρθηκε συναντάμε γραπτά για πρώτη φορά, έχουμε στα έγγραφα αυ­τά ευρεία χρήση της λέξης «βλαχοποιμένες» με την οποία είναι γνωστό ότι αποκαλούν τους σαρα­κατσάνους στα απομνημονεύματά τους ο Κασο­μούλης και ο Φωτάκος.

Είμαι βέβαιος ότι συνέχιση της έρευνας σε αρ­χειακές πηγές θα φέρει στο φως της δημοσιότητας και παλαιότερα έγγραφα από αυτά του 1834 με σημαντικά στοιχεία για την παράδοση και την ιστορία των Σαρακατσάνων.

Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2009

Τζον Κάμπελ - Ένας Βρετανός Σαρακατσάνος


Ο Τζον Κάμπελ που πέθανε σε ηλικία 86 ετών, στις 5 Σεπτεμβρίου 2009, μάλλον είναι άγνωστος στη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Οι Έλληνες όμως, κάθε άλλο παρά άγνωστοι υπήρξαν για τον Βρετανό ανθρωπολόγο και ιστορικό που επικέντρωσε το επιστημονικό του ενδιαφέρον, αλλά και μεγάλο τμήμα της ζωής του, στην Ελλάδα και στις συμβολικές αξίες και την πραγματικότητα της χώρας μας, κατά τη δεκαετία του 1950 και έπειτα.

Επίκεντρο της έρευνας του Τζον Κάμπελ δεν υπήρξε κάποια κοινότητα στο βρετανικό νησί αλλά η Πίνδος και τα Ζαγοροχώρια. Εκεί, πριν από 60 περίπου χρόνια, εντρύφησε στην κοινότητα των Σαρακατσάνων, επιδιώκοντας να κατανοήσει και να καταγράψει τις κοινωνικές δομές και το σύστημα αξιών αυτής της ορεσίβιας κοινότητας βοσκών.

Στην απόπειρά του, ο Κάμπελ προσέκρουσε σε ένα σχεδόν απροσπέλαστο εμπόδιο: πώς θα μπορούσε να αποκτήσει πρόσβαση σε μια καθαρά παραδοσιακή κοινωνία αλλά και στις πεποιθήσεις και καθημερινές πρακτικές του γυναικείου πληθυσμού της. Απέναντι σε αυτήν τη δυσχερή πραγματικότητα, επιβεβαιώθηκε το πάνσοφο ρητό, σύμφωνα με το οποίο «πίσω από κάθε μεγάλο άντρα βρίσκεται μια μεγάλη γυναίκα».

Η σύζυγος του Τζον Κάμπελ, Sheila, πέρασε πολύ χρόνο με τις Σαρακατσάνες ψήνοντας ψωμί και υφαίνοντας στον αργαλειό. Ο ίδιος ο Κάμπελ σημειώνει για τη σύζυγό του: «Κατά τη διάρκεια των γάμων όλοι ήταν περήφανοι για την επίδοσή της στους παραδοσιακούς «χορούς – δαχτυλίδια». Μόνο οι εχθροί μας έκαναν θέμα το γεγονός ότι άφηνε να φανούν λίγο οι αστράγαλοί της». Ο βρετανικός κυνισμός του Κάμπελ συνεχίζεται αμείωτος στην αφήγησή του: «η τρύπα της (αιδοίο) φάνηκε κρίσιμης σημασίας για τον ίδιο», προκειμένου να διαπεράσει το όριο που έθετε το φύλο του και να ανοίξει μια δίοδο επικοινωνίας με την κοινότητα των Σαρακατσάνων.

Η περίοδος κατά την οποία ο Βρετανός ανθρωπολόγος βρέθηκε στην Πίνδο, κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, δεν διακρινόταν από ηρεμία και αίσθηση ασφάλειας, καθώς ο εμφύλιος μόλις είχε τελειώσει. Η συγκεκριμένη περιοχή αποτελούσε τότε μια απαγορευμένη στρατιωτική περιοχή. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ο Κάμπελ βρέθηκε να κατηγορείται ότι εργαζόταν ως πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Η δουλειά του ήταν άλλωστε να κάνει ερωτήσεις και η βρετανική του κοψιά ξεχώριζε σαν τη μύγα μες το γάλα, ανάμεσα στους βοσκούς Σαρακατσάνους.

Η αποδοχή του από τις ελληνικές αρχές διαφοροποιούταν αναλόγως των εξελίξεων του Κυπριακού που αποτελούσε, εκείνη την εποχή, πηγή έντασης μεταξύ Ελλάδας και Μ. Βρετανίας. Για την ασφάλειά του φρόντιζε ο τότε Υπουργός Άμυνας και μετέπειτα Πρωθυπουργός, Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Παρόλα αυτά, το ζεύγος Κάμπελ εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα, παρέα με τους αρχαιολόγους από την Βρετανική Σχολή Αθηνών.

Το βιβλίο του Τζόν Κάμπελ Honour, Family and Patronage: A Study of Institutions and Moral Values in a Greek Mountain Community (1964), δημιούργησε νέες προοπτικές επί της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής, τόσο για τους ιστορικούς όσο και για τους κοινωνικούς επιστήμονες. Ακόμη και σήμερα θεωρείται ένα πρότυπο εθνογραφικό κείμενο.

Η σχέση του όμως με την Ελλάδα δεν θα εξαντλούνταν στη μελέτη της κοινωνίας των βοσκών των Ζαγοροχωριών. Λίγα χρόνια μετά, θα διατελέσει προσωρινός διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, όπου και θα έχει την ευκαιρία να συνεργαστεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Παρά τις συμποσιακού χαρακτήρα συζητήσεις με τον μετέπειτα Πρωθυπουργό, ο Κάμπελ δεν δίστασε να δηλώσει «ότι για τον Ανδρέα δεν έτρεφε ψευδαισθήσεις και θεωρούσε ότι κατά τα χρόνια της εξουσίας του έκανε ελάχιστες μεταρρυθμίσεις».

Η συναναστροφή του αυτή αλλά και η γενικότερη εμπειρία του από την Ελλάδα οδήγησαν στη συγγραφή ενός νέου βιβλίου, σε συνεργασία με τον Sherrard, με τίτλο «Σύγχρονη Ελλάδα» (Modern Greece, 1968). Ένα βιβλίο που καλύπτει τόσο την πολιτική και κοινωνική ιστορία της χώρας μας όσο και θέματα κουλτούρας και θρησκείας.

Γεννημένος στις 24 Ιανουαρίου του 1923, ο Τζόν Κέννεντυ Κάμπελ, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1944, επιχειρώντας υπό τον στρατηγό Σκόμπυ, εναντίον του ΕΛ.Α.Σ. κατά τα Δεκεμβριανά. Προτού αποχωρήσει από την Ελλάδα μετά τη λήξη του εμφυλίου, εξερεύνησε πλήθος περιοχών σε Εύβοια και Πελοπόννησο. Κάπου εκεί, μπήκε μέσα του το μικρόβιο που θα οδηγούσε στη μετέπειτα μελέτη των Σαρακατσάνων στην Πίνδο αλλά και στη γενικότερη ενασχόλησή του με την Ελλάδα. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης και η φτώχεια που μάστιζε την ελληνική περιφέρεια ήταν αρκετά για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του Άγγλου επιστήμονα. Αμέσως μετά την επιστροφή του στην Αγγλία, ο Κάμπελ αφοσιώθηκε στην Αρχαιολογία και την Ανθρωπολογία, βρισκόμενος στην Οξφόρδη, όπου επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον σπουδαίο ανθρωπολόγο Evans – Pritchard και συνεργάστηκε με τον Κύπριο καθηγητή κοινωνικής ανθρωπολογίας Ιωάννης Περιστιάνη. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον αποφάσισε να εφαρμόσει τις τότε μεθόδους της κοινωνικής ανθρωπολογίας στις μεσογειακές κοινωνίες, όπως αυτή των Σαρακατσάνων.

Πηγές : Το άρθρο αυτό το βρήκαμε στην ιστοσελίδα www.enfo.gr. Πρωτογενή πηγή είναι η εφημερίδα Telegraph

Πέμπτη 1 Οκτωβρίου 2009

Πορτραίτα Σαρακατσαναίων


Ένα νέο ιστολόγιο για τους Σαρακατσάνους από σήμερα μαζί μας. Το ιστολόγιο είναι μία ιδιωτική προσπάθεια του μέλους του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Ημαθίας Γιώργου Κολοβού. Στο ιστολόγιο παρουσιάζονται τα βιογραφικά Σαρακατσάνων απ' όλη την Ελλάδα οι οποίοι ο καθένας για διαφορετικούς λόγους έχει αφήσει ανεξίτηλη την σφραγίδα του στα Σαρακατσάνικα τεκτενόμενα.

Σύμφωνα με τον δημιουργό του ιστολογίου
"η ιστοσελίδα είναι ένα λεύκωμα προσώπων και φιλοδοξεί να αποτελέσει μια δεξαμενή ιστορικών και βιγραφικών στοιχείων".

Επίσης στο ιστολόγιο μπορείτε να βρείτε και μία λίστα καθώς και μία σύντομη παρουσίαση από εκδόσεις σχετικές με τους Σαρακατσάνους.

Επισκεφτείτε το ιστολόγιο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://sarakatsianoi.blogspot.com/